Bilindiği gibi; Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Sadık Gardiyanoğlu, geçtiğimiz haftalarda sektörel bazda asgari ücret çalışmalarını sürdürdüklerini ve bu çerçevede 14 sektör belirlediklerini açıklayarak ilgili çalışmayı önümüzdeki aylar içinde Bakanlar Kurulu’na sunacağını açıkladı.
Uygulamada daha basit ve kolay olan asgari ücretin otomatik olarak enflasyon oranına endekslenmesi veya en düşük kamu maaşına eşitlenmesi gibi öneriler gündemi meşgul ederken uygulamada daha zor ve kompleks kategoriye giren sektörel asgari ücret belirlenme çabaları fevkalade manidar olarak değerlendirilebilir.
Hindistan gibi ülkelerin coğrafik bölgelerinde hayat pahalığı farklılaştığından dolayı bölgesel asgari ücret uygulanması normal karşılanırken verimlilik ve ödeme kapasitesi belirgin şekilde farklılaşan sektörler için de birden çok asgari ücret belirlenebilir. Ancak, sektörel asgari ücretin amaçlandığı gibi etkin olarak uygulanabilmesi için KKTC’de halen mümkün olmayan başta verimlilik olmak üzere sektörler ile ilgili her türlü güvenilir bilgiye ve çok güçlü kurumsal denetime ihtiyaç duyulmaktadır.
KKTC’de sektörel asgari ücret çalışması için merak edilen soru Bakanlığın gerçekte neyi murat ettiğidir? Verimliliği daha fazla olan sektörler için çalışanın lehine daha yüksek asgari ücret mi amaçlanıyor? Yoksa speküle edildiği gibi; çalıştırdıkları yabancı uyrukluları karın tokluğuna sömürebilmek için sermaye gruplarına kıyak mı çekiliyor? Bu soruların yanıtını elbette zaman gösterecektir.
Uygulaması daha zor olan kompleks asgari ücret sistem kategorisinde yer alan sektörel asgari ücret hakkında bazı kavramsal bilgileri paylaşmakta yarar görüyorum.
· Halen KKTC’de olduğu gibi; bazı ülkelerde tüm çalışanlara uygulanan tek bir asgari ücret varken; diğerlerinde faaliyet sektörüne, mesleğe veya coğrafi bölgeye göre birden fazla asgari ücret oranı bulunmaktadır.
· Basit sistemlerin işletilmesi, iletişimi ve uygulanması daha kolaydır, ancak bir ülke içindeki farklı bölgelerin veya sektörlerin özel koşullarını hesaba katmak için daha az kapsam sunar.
· Daha karmaşık sistemler farklı sektörlerin veya bölgelerin koşullarına daha iyi uyarlanabilir, ancak daha fazla kurumsal kapasite gerektirir. Aşırı karmaşık olan sistemler etkinliğini kaybetme eğilimindedir ve bazı durumlarda işçiler ve işverenler arasındaki toplu pazarlığa müdahale edebilir.
· Özellikle asgari ücretler sektöre veya mesleki kategoriye göre belirlendiğinde, eşit değerdeki iş için eşit ücret ilkesine uyulması sağlanmalıdır. Örneğin, asgari ücretler kadınların egemen olduğu sektörlerde sistematik olarak daha düşük olduğunda ayrımcılık olabilir. Benzer şekilde, göçmen işçilere ve engelli işçilere karşı ücret ayrımcılığından kaçınmak önemlidir.
· Asgari ücret sistemleri, tüm ülkeye uygulanan tek bir oranı belirleyen çok basit sistemlerden, faaliyet sektörüne, mesleğe, coğrafi bölgeye ve/veya işletme büyüklüğüne ve diğer alternatiflere bağlı olarak birçok farklı oranı belirleyen çok karmaşık sistemlere kadar çeşitlilik gösterir. Her yaklaşımın arkasında, politika yapıcıların politika tasarlandığında sahip olduğu endişeleri yansıtan belirli bir mantık vardır.
· Sektörel ve mesleki asgari ücret sistemleri, düşük ücretli sektörlerde veya toplu pazarlık yapılmayan faaliyetlerde toplu sözleşmeler ve yasal asgari ücretlerin bir kombinasyonu yoluyla çalışanları koruma amacıyla yapılandırılmıştır. Bu genellikle faaliyet sektörüne ve bazen mesleklere göre asgari ücret sistemine, sektöre özgü ekonomik faktörleri hesaba katarak birçok özel orana yol açar. Bu durum örneğin Güney Afrika ve "planlanmış" meslekler için çok sayıda farklı oranın olduğu Hindistan'da geçerlidir. Bazı ülkelerde, bu sistemler Kosta Rika'da olduğu gibi belirtilmemiş faaliyetlere uygulanan genel bir oranla tamamlanır.
· Sektörel asgari ücret sisteminin altında yatan mantık şudur: Bazı faaliyet sektörleri diğer sektörlere göre daha yüksek ortalama üretkenliğe ve "ödeme kapasitesine" sahiptir ve daha yüksek asgari ücretleri karşılayabilirler.
· Mevcut sistem ne olursa olsun, ülkenin kurumsal kapasitesi, ücret istatistiklerinin kalitesi ve çalışma idaresinin uygulama kapasitesi göz önünde bulundurularak karmaşıklık düzeyinin yönetilebilir tutulmasına odaklanılmalıdır. İstenen karmaşıklık düzeyi bir ülkenin kapasitesini aştığında, asgari ücretler sosyal koruma ve ücret politikasının etkili bir aracı olarak zayıflar.
Sonuç olarak; kavramsal olgular dikkate alındığında, KKTC’de sektörel asgari ücretin etkin, verimli ve adil uygulanmasına mevcut kurumsal, istatistiki ve denetim altyapısı muktedir değildir. Dolayısıyla, böylesi bir sistemin temel insan hakları ve ILO normları gibi işçi haklarını ihlal etme yanında sosyal barışı tehdit etme potansiyeli ve olasılığı başta hükümet, işveren ve işçi kesimi olmak üzere ilgi paydaşların gündemini meşgul etmelidir.
