Bu köşe yazımı, geçtiğimiz hafta Bağımsız Gazete Genel Yayın Yönetmeni Ali Baturay’ın  ‘Ani ölümlerle ilgili daha aydınlatıcı bilgi verilmeli, son 10 yılın istatistiki verileri paylaşılmalı’ başlıklı makalesinden (https://www.bagimsiz.com/ani-olumlerle-ilgili-daha-aydinlatici-bilgi-verilmeli-son-10-yilin-istatistiki-verileri-paylasilmali ) esinlenerek kaleme aldım.

Ülkemizin ve devletimizin en aciz olduğu alanlardan biri tartışma kaldırmaz şekilde güncel veri ve istatistik üretimidir. Baturay’ın da işaret ettiği gibi insan sağlığı ve hastalıklar ile ilgili güncel veriler ya üretilmemekte ya da şeffaf olarak toplumla paylaşılmamaktadır.

Hatırlanacağı gibi; Mevlânâ ve Hacı Bektaş Veli gibi aynı felsefe sisteminin bir diğer filozofu Şeyh Edebali, Batı dünyasında devlet anlayışının oluşmasından iki yüz elli yıl, üç yüz yıl önce, Osman Gazi'ye "Ey oğul, insanı yaşat ki, devlet yaşasın" diye öğüt vermiştir.

Şeyh Edebali’nin bu öğütünü başta İskandinav ülkeleri olmak üzere refah ülkeleri adeta tutarken KKTC bu öğüte kulaklarını tıkamıştır.

İnsanı odağına alan refah ülkeleri sadece tedavi edici yaklaşımda değil hastalıkların gerçekleşmesini önleyici proaktif yaklaşımda da önderlik yapmaktadırlar. Örneğin, günümüzün vebası kanser ile ilgili güncel veriler ışığında “Kanseri Önleyici Stratejik Plan” yapılmakta ve kansere neden olan etmenlere yönelik tedbirler alınmaktadır.

KKTC’de değil kanser veya kalp gibi başlıca ölüm nedenleri ile ilgili plan ve program yapmak hastalıklarla ilgili güncel ve güvenilir verilere ulaşmak dahi mümkün değildir.

Yukarıda belirtildiği gibi; Baturay köşe yazısında ani ölümlerle ilgili daha aydınlatıcı bilgi verilmesi gerekliliği üzerinde durmaktadır. KKTC Sağlık Bakanlığı internet sitesinde ani ve diğer ölüm nedenleri ile ilgili herhangi bir istatistiki bilgi yer almamaktadır (https://saglik.gov.ct.tr/ONLINE-H%C4%B0ZMETLER/%C4%B0STAT%C4%B0ST%C4%B0K%C4%B0-B%C4%B0LG%C4%B0LER9). Bu konuda sadece Kıbrıs Türk Tabipleri Birliği’nin bir paylaşımına rastlanılmıştır (https://www.kttb.org/ani-olum-nedir-ulkemizde-ani-olumler-artiyor-mu/).

Kıbrıs Türk Tabipleri Birliği’ne göre ani ölümlerin çoğu ani kardiyak (kalple ilgili) ölümlerdir (%80). Yaşlılarda ani kardiyak ölüm daha sık olmakla birlikte genç kişilerde de çoğunlukla ritim bozukluğuna bağlı olarak ani ölüm görülebilmektedir. Örneğin sporcu/atletlerde 50.000 kişide 1 ani ölüm görüldüğü hesaplanmaktadır. Bunlar genellikle kalp kasının kalınlaşması, ritim bozuklukları, künt göğüs duvarı hasarı, doğumsal kalp hastalıklarına bağlı gerçekleşmektedir.

Ani ölümler ve diğer ölümcül hastalıklar dikkate alındığında; ister istemez aklımıza kaçımızın eceliyle öldüğü sorusu gelmektedir.

KKTC’de ölüm nedenleri ile ilgili veriye sadece istatistik yıllıklarında rastlamaktayız (https://istatistik.gov.ct.tr/TEMEL-%C4%B0STAT%C4%B0ST%C4%B0KLER/%C4%B0STAT%C4%B0ST%C4%B0K-YILLI%C4%9EI). İstatistik yıllıklarında en güncel veri 2021 yılına aittir (https://istatistik.gov.ct.tr/Portals/39/istatistik%20kurumu_1.pdf).

Ölümlerin yıllar itibarıyla ölüm nedenlerine göre dağılımı 2018 yılına kadar herkesin anlayacağı dilde yazılmıştır. Şöyle ki, 2018 yılında 1224 kişi ölürken en fazla ölüm nedenleri 668  (%54.5) kişi ile kalp hastalıkları ve 208(%20) kişi ile kanser olmuştur. Yaşlılık yani ecel ile ölen kişi sayısı ise %7,2 ile sadece 89 kişi olmuştur.

2021 yılında 1693 kişinin öldüğü rapor edilirken ölüm nedenleri yalnızca tıp ve sağlık uzmanlarının anlayacağı şekilde ifade edilmiştir. Buna göre en fazla ölüm nedenleri 785 (%46) kişi ile Dolaşım sistemi hastalıkları, 209 (%12,3) kişi ile Neoplazmalar ve 187 (%11) kişi ile Belirli enfeksiyöz ve paraziter hastalıklar olmuştur.

Ecelle ölüm oranını tahmin etmek için dolaylı olarak kullanılabilecek diğer bir yöntem kuşkusuz ölüm yaşlarıdır.

KKTC’de ‘Doğumda beklenen yaşam süresi’ toplamda 81, erkeklerde 79, kadınlarda ise 83,1 olarak verilmektedir.

1693 kişinin öldüğü 2021 yılında yaş gruplarına göre ölümlerin dağılımı tabloda görülmektedir. Bu konuda haddimi aşarak kesin hüküm vermek istememekle beraber 75 yaş ve üzerindeki ölümleri ecelle ölüm sayarsak ecelle ölenlerin oranı yaklaşık %60 civarındadır yorumu yapılabilir.  Elbette bu konuda itibar edilecek bilgiler tek yetkili otorite olan Sağlık Bakanlığı’nın yapacağı açıklamalardır. 

YAŞ GRUBLARI

ÖNCEKİ YAŞ GRUBLARI

70-74

75-79

80-84

85+

ÖLEN KİŞİ SAYISI VE YÜZDESİ

499 (%29.42)

181(%10.7)

219(%13)

283(%16.7)

511(%30.18)

Sonuç olarak; Şeyh Edebali’in yüzyıllar önce öğütlediği üzere bir devletin asli görevi insanını yaşatmak olmalıdır.  Bunun için ise en iyi uygulama örneklerinde görüldüğü gibi ölüme neden olan hastalıkları sadece tedavi edici değil stratejik planlarla önleyici tedbirlerin de alınması zaruridir. Sağlıkta  da güncel veri üretmekten aciz olan devletimiz maalesef birçok alanda olduğu gibi “MIŞ GİBİ” davranmaya devam etmektedir.