Hatırlanacağı gibi; son yazımda KKTC’deki kooperatifçiliğin vahim durumundan ve bir çıkış yolu bulunması gerektiğinden bahsetmiştim. Bu çerçevede, bir çıkış yolunun kooperatifçiliğe ilişkin Strateji Belgesi hazırlamaktan geçtiğinin altını çizmiş ve 12 Aralık 2023 tarihinde yapılan Kooperatifçilik Çalıştayının hayırlara vesile olmasını temenni etmiştim.
UBP-DP-YDP hükümet programının önemli bir hedefi de “Kooperatifçilikte AB ve Uluslararası müktesebat ile uyumlaştırılmanın sağlanması” olarak Cumhuriyet Meclisi’nden güven oyu almıştır. Bu hedefe odaklanmak için öncelikle AB kooperatifçilik politikasının benimsenmesi ve bu doğrultuda gerekli önlemlerin alınması mutlaka sağlanmalıdır.
AB’de Kooperatifler Neden Önemlidir?
AB'de 163 milyon vatandaşın (AB nüfusunun üçte biri) sahibi olduğu ve 5,4 milyon kişiye istihdam sağlayan 250.000 kooperatif bulunmaktadır. Kooperatifler endüstrilerde aşağıdaki gibi önemli pazar paylarına sahiptir (https://single-market-economy.ec.europa.eu/sectors/proximity-and-social-economy/social-economy-eu/cooperatives_en).
· Tarım - Hollanda'da %83, Finlandiya'da %79, İtalya'da %55 ve Fransa'da %50
· Ormancılık - İsveç'te %60 ve Finlandiya'da %31
· Bankacılık - Fransa'da %50, Kıbrıs'ta %37, Finlandiya'da %35, Avusturya'da %31 ve Almanya'da %21
· Perakende - Finlandiya'da %36 ve İsveç'te %20
· İlaç ve sağlık hizmetleri - İspanya'da %21 ve Belçika'da %18
Avrupa Birliği Komisyonu 2001 yılındaki “Avrupa Girişimi” içerisinde “Kooperatifler” başlıklı istişare belgesinde, topluluk hedeflerini gerçekleştirmek için, kooperatiflerin iyi bir temel sunduklarını ortaya koymuştur (Avrupa Toplulukları Komisyonu 2001: 26). Bu belgede, sıralanan kooperatiflerin yüklendikleri başlıca ekonomik ve sosyal fonksiyonlar aşağıdaki gibidir (https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/10/20121017M1-1-1.doc):
· Piyasa başarısızlığını düzeltir ve etkin bir piyasa organizasyonunu destekler,
· Küçük sınaî işletmelere, kendi özerkliklerini kaybetmeksizin daha büyük ve güçlü ekonomik yapılar şeklinde birleşme olanağı sağlar,
· Ürün ya da hizmet arzını koordine etmek suretiyle bireylerin ya da küçük işletmelerin pazar gücünü artırır,
· Düşük sermayeli ortaklara da ekonomik kararlara katılım olanağı sağlar,
· Kooperatif ortaklarına/vatandaşlara hizmet ihtiyaçlarını düzenleme veya tespit etme olanağı sağlar,
· Nüfusun büyük bölümlerinin ekonomik entegrasyonuna olanak sağlar,
· Yerel piyasalar için avantajlar sağlar, orada oturanlarla yakın temaslar sayesinde yerel ihtiyacı karşılar ve kendi bölgesinde ya da ilgili sektörde ekonomik faaliyeti canlandırır,
· İstikrara katkıda bulunur.
Komisyon 2004 yılında Avrupa Birliği üyesi ülkelerde kooperatiflerin teşvik edilmesi hususunda 52004DC0018 sayılı Kararını almıştır. Kararın 6. Eylem başlığında Komisyon, Avrupa Yatırım Fonu tarafından idare edilen finansal araçlar için kooperatif kuruluşlarına özel olarak aracı olmayı kararlaştırmıştır. AB Komisyonu bu kararda ayrıca kooperatiflerin şirketlerle rekabet edebilmesi ve ekonomide hayatta kalabilmesi için, kooperatiflere özel vergi uygulamalarının getirilmesi hususuna da yer vermiştir. Halen kooperatiflere özgü vergi uygulamaları Belçika, İtalya, Portekiz gibi bazı üye ülkelerde uygulanmaktadır. AB Komisyonu üye ülkelerdeki kooperatiflere zaman zaman nakdi destekte de bulunmaktadır. Bu desteklere örnek olarak, 1998 yılında İtalya’nın Liguria bölgesindeki tarım kooperatiflerine hibe verilmesi kararını verebiliriz (31999DO298). Komisyonun bu Kararı kapsamında kooperatiflerin, bina ihtiyacı, depolama, yeniden yapılanma, makine ve teçhizat alınması, ürünlerin pazarlanması gibi konularda toplam yatırımlarının yüzde ellisi karşılanmıştır. Diğer taraftan yine İtalya’da kooperatiflerin serbest pazar ekonomisindeki zayıflıkları azalttığı gözetilerek, bu kuruluşlardan alınan kurumlar vergisi oranı indirilmiş, yedek akçeleri vergiden muaf tutulmuş, kooperatiflere imtiyazlı ihale alma imkânı sağlanmış ve ulusal sigorta indirimi tanınmıştır (https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/10/20121017M1-1-1.doc).
Komisyon'un Konsey ve Avrupa Parlamentosu, Avrupa Ekonomik ve Sosyal Komitesi ve Bölgeler Komitesi'ne, Avrupa'da kooperatif topluluklarının teşviki konusunda Bildirimi /* COM/2004/0018 final */ aşağıdaki 3 ana konuya odaklanmaktadır (https://single-market-economy.ec.europa.eu/sectors/proximity-and-social-economy/social-economy-eu/cooperatives_en ):
· Sektörün görünürlüğünü, özelliklerini ve anlayışını geliştirerek Avrupa genelinde kooperatiflerin daha fazla kullanılmasının teşvik edilmesi,
· Avrupa'da kooperatif mevzuatının daha da geliştirilmesi ve
· Kooperatiflerin yerinin korunması, geliştirilmesi ve toplum hedeflerine katkısı
Kooperatifler Çalışma Grubu
Kooperatifler Çalışma Grubu, uygun AB düzenleyici çerçevesi, ulusal düzeydeki engellerin belirlenmesi ve kooperatiflerin uluslararası hale getirilmesi gibi çok çeşitli konularda kooperatif işletmelerinin özel ihtiyaçlarını değerlendirmek üzere 2013 yılında kurulmuştur. Çalışma Grubu'nun önerileri doğrultusunda 'Çalışanlara yönelik iş transferlerinin kooperatif oluşturması' ve 'Genç işsizliğinin azaltılması ve kooperatif kurulması' olmak üzere 2 pilot proje hayata geçiriliyor (https://single-market-economy.ec.europa.eu/sectors/proximity-and-social-economy/social-economy-eu/cooperatives_en).
Yukarıdan da anlaşılacağı üzere; AB kooperatiflere denge unsuru olma, gelir eşitsizliğini düzeltme ve istikrara katkı koyma gibi önemli misyon yüklemekte ve bu yönde destekler vermektedir. Vatandaşları AB üyesi olmasına rağmen AB müktesebatı askıda bulunan KKTC hükümet programında kooperatifçilikte AB müktesebatına uyumlaştırmayı hedef olarak belirlenmişse genelde diğer konularda olduğu gibi bu “MIŞ” gibi yapılmamalıdır.
