Eniz ORAKCIOĞLU
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti 2024 Mali Yılı Merkezi Devlet Yönetimi Bütçe Yasa Tasarısı, Ekonomi, Maliye, Bütçe ve Plan Komitesi’nde görüşülmeye başlandı. Buna göre, 2024 bütçesinde 78 milyar 712 milyon TL gider, 71 milyar 932 milyon TL gelir ve 6 milyar 780 milyon TL bütçe açığı öngörülüyor.
BAĞIMSIZ Gazete’ye konuşan Ekonomist Göksel Saydam, bütçede gösterilen 6 milyar 780 milyon TL açığın tahmin olduğuna dikkat çekerek, bütçe açığının da tahmini hava raporu gibi olduğuna vurgu yaptı. Saydam, bütçeyi denkleştirmek için alınabilecek önlemler ve yapılabilecek tasarruflara da dikkat çekti.
“2020’den bu yana bazı kurumların denetlenmiş mali tabloları yayınlanmadı”
Ekonomist Göksel Saydam, bütçedeki açıkla ilgili olarak giderlerin öngörülemediğini bu nedenle giderin fazla gösterildiğini kaydetti.
Saydam, Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Yasası’nın, devletin bütün kurumlarının bütçe içerisinde yer almasını öngördüğünü söyleyerek, yasanın 41/2019 sayılı olduğunu ama daha onaylanmış kurumların 2020’den kalan bütçeleri olduğunu vurguladı.
2020’den bu yanadır gelir, gideri meclis tarafından onaylanmayan kurumların 2024 bütçesinde nasıl yer alacağını sorgulayan Saydam, uygulanmasına bu yıl başlanan yeni sistemin 5 senelik öngörüyü de kapsayacağını kaydetti.
Saydam, bağımsız olan İstatistik Kurumu’nun halen istatistik bilgileri toplayamadığının altını çizerek, KIB-TEK’ten örnek verdi. KIB-TEK’in sitesinde henüz girdi-çıktı maliyetlerinin yayınlanmadığını ve kurumun 2020, 2021 ve 2022 yıllarına ait kazancının daha yayınlanmadığını belirten Saydam, bazı kurumların 2020’den bu yana halen gelir ve gider çalışmalarının, denetlenmiş mali tablolarının yapılmadığını ve meclis tarafından da onaylanmadığını belirtti.
“Bütçedeki açık, hava raporu gibi tahmini”
Saydam, bütçede gösterilen 6 milyar 780 milyon TL açığın tahmin olduğuna dikkat çekerek, bütçe açığının da tahmini hava raporu gibi olduğuna vurgu yaptı.
Bir bütçenin isabetli olabilmesi için yol gösterici olan istatistiki verilerin güncel ve doğru olması gerektiğini belirten Saydam, meclisin onaylamadığı kurum bütçelerinin 2024 Mali Yılı Merkezi Devlet Yönetimi Bütçesi’nde nasıl yer alacağını sorguladı.
“Bütçede açık olmasına rağmen halen tasarruf yoluna gidilmiyor”
Saydam, bütçenin her yıl verdiği açık ve bütçe belirlendikten sonra çıkarılan ek bütçelerin nedenlerini de sıraladı:
“Nedenlerden biri elde olmayan sebepler ile para basamamamız ve Türkiye’de meydana gelen pahalılık ve enflasyonun bize misli ile yansımasıdır. Türkiye’de bir olan enflasyon bizde iki veya iki buçuktur. Çünkü bütün tüketim mallarımız Türkiye’den gelmektedir. Bütçenin bir türlü denkleştirilememesinin bir diğer sebebi ise devletin yani hükümetin halen tasarruf yoluna gitmemesidir”.
Saydam, ülkemizde 3 bin civarında Resmi Hizmet Aracı olduğunu, bu araçların sigorta, seyrüsefer, muayene ve akaryakıt masrafı olduğunu kaydederek, araçları kullananların ek mesaileri de olduğunu belirtti.
İzaz ikramların fazlalığına dikkat çeken Saydam, hala ek mesailere de çözüm bulunamadığına, saat 15.30’a kadar çalıştırılan memura saatlerce mesai yaptırıldığına ve çok büyük paralar harcandığına işaret etti.
Saydam, vardiyalı çalışma sistemine geçilmesi gerektiğine vurgu yaptı.
Ülkemizde yüzde 80-85’lere ulaşan kayıt dışı ekonomi olduğunu söyleyen Saydam, kayıt dışılıkla mücadelenin de daha başlatılmadığına dikkat çekti.
“e-devlet tek başına kayıt dışı ekonomin önüne geçmez”
Saydam, Maliye Bakanı’nın “e-devlet devreye girdiği zaman, kayıt dışı ekonominin önüne geçilecek” sözlerine değinerek, her şekilde insana ihtiyaç olduğunu, e-devlete geçilse bile verileri derleme, izleme ve denetleme kısmının da olması gerektiğini kaydetti.
“Vergi Dairesi personeli eğitimden geçerek, daire ihtisaslaşmasa kesinlikle kayıt dışı ekonomi kontrol altına alınamaz” diyen Saydam, ülkemizde hala vergi dışı gelirler olduğunu belirtti.
Saydam, kayıt dışı ekonominin bir ayağının kazancı beyan etmeme ve zarar gösterme şeklinde yapıldığını, bunun da denetimle düzelebileceğini söyleyerek, kayıt dışı ekonominin bir boyutunun ise vergi dışı gelirler olduğunu vurguladı.
Saydam, kripto para yasası ve sanal bet yasasının henüz yapılmadığını ve bu alanlardan vergi alınamadığını belirterek, bu yasallar yapılınca devletin kasasına gelir gireceğini ifade etti.
Vergi alınmayan bazı alanların yasalarla çemberin içerisine almak gerektiğinin altını çizen Saydam, çemberin içindekilerinde sık sık denetlenmesinin şart olduğunu kaydetti.
“6 milyar 780 milyon TL bütçe açığına Türkiye’nin 14 milyon TL katkısı da dahildir”
Saydam, devletin borçlarından da bahsederek, 6 milyar 780 milyon TL bütçe açığına Türkiye’nin 14 milyon TL katkının da dahil olduğunu söyledi.
Türkiye’nin KKTC’ye hibenin yanında bir miktar da kredi verdiğini kaydeden Saydam, senetle verilen kredinin dolar olarak yazıldığını, faizi ile geri ödenme koşulu olduğunu hatırlattı. Saydam, Türkiye’ye olan borcun yanında kurumların bankalara olan borçlarını da hatırlattı.
