Türkiye’de ilk Covid-19 vakası 11 Mart 2020’de görülürken, bu tarih aynı zamanda Covid-19’un DSÖ tarafından “küresel pandemi” ilan edildiği gün oldu.
Salgın, insanları evlerine kapattı, ekonomileri etkiledi
DSÖ Genel Direktörü Tedros Adhanom Ghebreyesus, 11 Mart 2020’de Covid-19’un yayılma hızının alarm verici düzeyde olduğunu belirterek, Covid-19’u resmen “salgın” ilan etti.
Dünya, Covid-19 salgınından ilk kez Çin’in 31 Aralık 2019’da Wuhan kentinde “kaynağı bilinmeyen gizemli solunum yolu hastalığının” ortaya çıktığını DSÖ’nün bildirmesiyle haberdar oldu.
Hızla dünya geneline yayılan salgın, insanları evlerine kapattı, ekonomileri etkiledi ve bugüne kadar milyonlarca kişinin hayatını kaybetmesine yol açtı.
Hastalık ilk kez Çin’de ortaya çıktı
Hastalık, ilk kez Çin’in Hubey eyaletine bağlı Vuhan kentindeki deniz ürünleri gıda pazarını ziyaret eden kişilerde görüldü. Sebebi anlaşılamayan “solunum rahatsızlığı” şikayetiyle ilk hasta 17 Kasım 2019’da hastaneye başvurdu. Akciğer iltihaplanmasına yol açan hastalığa bilinmeyen yeni bir virüsün sebep olduğu anlaşılacaktı.
DSÖ, 7 Ocak 2020’de gizemli hastalığın Kovid-19’dan kaynaklandığını açıkladı. Yarasalardaki bir betakoronavirüsün insana geçerken mutasyona uğramış hali olduğu düşünülen bu Koronavirüse “2019-nCov” adı verildi.
Mart 2020’nin ardından salgının kontrol altına alınması ve önlenmesine yönelik tedbirler, bütün ülkelerin ana gündemi haline geldi.
DSÖ, Covid-19 salgınının yayılmasını önlemek için 5 Haziran 2020’de hükümetlere ilk kez halka açık yerlerde kumaş “yüz maskeleri” takılmasının teşvik edilmesi yönünde tavsiyede bulundu.
Tedbir amaçlı kapanmalar yaşandı
İş yerleri, okullar ve diğer halka açık yerlerde kapanmaya gidilirken, insanlar bir süre “yüz yüze” sürdürdükleri hayata ara vermek durumunda kaldı. Başta DSÖ tarafından olmak üzere neredeyse tüm ülkelerde vatandaşlara hastalıktan korunmak için “maske, mesafe ve hijyen” gibi önlemlere dikkat edilmesi uyarısı yapıldı.
Aşıların bulunuşu
Hastalığa yakalananların, hastaneler ya da diğer belirlenen alanlarda karantinaya alınmasına yönelik uygulama başladı. Yurt dışına seyahat edecekler veya hastalık belirtisi olanlar için PCR testi uygulamasına geçildi. Dünyada Kovid-19’a karşı bağışıklık sağlamayı amaçlayan aşı çalışmaları, 1 yıldan kısa sürede ilk sonuçlarını verdi. Potansiyel Covid-19 aşılarından 2’si, klinik denemeler dışında virüsten koruma amacıyla insanlara uygulanmaya başladı.
Amerikan ilaç şirketi Pfizer ile Türk bilim insanı Prof. Dr. Uğur Şahin’in kurucu ortağı olduğu Alman biyoteknoloji firması BioNTech’in geliştirdiği Kovid-19 aşısı, İngiltere İlaç ve Sağlık Ürünleri Düzenleme Kurumunun (MHRA) 2 Aralık’ta 2020’de yaygın kullanımına onay vermesiyle “dünyada tescillenen ilk Kovid-19 aşısı” oldu. Böylece 2021 yılıyla Covid-19 ile mücadelede aşılar devreye girdi.
DSÖ’den uyarı
2021 yılı itibarıyla ülkelerde kontrollü açılım süreci başlarken, toplulukların olduğu mekanlara girişlerde PCR testi veya aşı sertifikası sorulmaya başlandı. Öte yandan 2021’de Covid-19’un dünya genelinde yayılması sonucu uğradığı mutasyonlar, farklı ülkelerde Alfa, Beta, Delta, Gama ve Omicron varyantlarının ortaya çıkmasına neden oldu.
2022’nin ortalarından itibaren ülkeler salgına ilişkin tedbirleri iyice gevşetirken, maske ve PCR testi zorunluluğu kalkmaya başladı. Vaka ve ölüm sayılarında düşüşler yaşansa da DSÖ ve ülkelerin temsilcileri, vatandaşlara “Covid-19’a karşı kişisel tedbirlerini sürdürme ve hatırlatma dozlarını yaptırmaları” çağrılarını yineliyor. Özellikle Avrupa’da 2022 yılının ikinci yarısından sonra düşüş yaşandı.
Virüsü hafife almayın çağrısı
DSÖ’nün salgınla mücadelede yaşanan ilerlemelere rağmen Covid-19’u Uluslararası Halk Sağlığı Acil Durumu (PHEIC) olarak nitelendirilmeye devam etmesi kararı ve salgının “küresel acil durum” olma şekli sürüyor.
Dünyanın, genel olarak vaka ve virüs kaynaklı ölüm sayıları açısından 3 yıl öncesine göre daha iyi konumda olduğunu belirten DSÖ, “bu virüs hafife alınmamalıdır” çağrılarını da yineliyor.
DSÖ, daha geniş koruma sağlayabilen ve bulaşmayı da azaltabilen aşılar geliştirmek için araştırmaya yatırım yapmanın önemine işaret ediyor. Geçen yıl sonunda salgınla ilgili mücadeleye ilişkin son durumu açıklayan Ghebreyesus, Covid-19’la mücadelenin en etkili aracı olan aşının hala düşük gelirli ülkelerde yeterli sayıya ulaşamadığını aktararak, “Düşük gelirli ülkelerde 5 kişiden 1’i aşılanabildi. Covid-19’un teşhis ve tedavi araçlarına erişim, kabul edilemeyecek şekilde pahalı ve adil değil.” ifadesini kullanmıştı.
Vaka sayıları
DSÖ verilerine göre, dünya genelinde 6 Şubat-5 Mart döneminde yaklaşık 4,5 milyon yeni Kovid-19 vakası görülürken, 32 bin can kaybı tespit edildi. Bir önceki aya kıyasla vaka sayısında yüzde 58, ölüm sayısında yüzde 65 oranında azalma oldu.
Dünya genelinde 5 Mart itibarıyla toplam 759 milyon civarında vaka, 6,8 milyonun üzerinde can kaybı rapor edilirken, toplamda 13 milyar 229 milyon 673 bin 98 Covid-19 aşısı yapıldı.