“Ben neyi gerçekleştirmek istiyorum
Seçeneklerimde nelerim var
Benim kendimi iyi ve başarılı hissettiğim neler var?
Neleri başarabilirim
Gönlümden geçenler ne”
Genç isen ve sana uyan yolda yürümeye kararlıysan, önce kendini tanıman gerek.
Kendini keşfe çıktığında yaşadığın her ortamın, sana sunacağı benzer, farklı veya çelişik bilgiler ile karşılaşacaksın. Okul, arkadaşlar, aile..yeter ki soruyu sor ve buna yanıt ara. Farz et ki elinde bir detektör var ve değerli bir maden arıyorsun. Maden sensin. Ve önce sen kendini keşfetmelisin. Kendinden yola çıkarak çevreni yokla, dünyayı incele, hiç çekinmeden insanları yaptıklarını ve söylediklerini sorgula. Ardından tekrar kendine dön ve o muhteşem soruyu bu defa yanıtlamaya giriş. “Ne yapmalıyım, neyi, neleri başarabilecek güçteyim, ilgimi çeken ve yeteneklerime uyumlu olan nedir, nelerdir…”
Kendin için doğru olan karar verme aşamasını sana ait adımlarla ilerletebilirsin. Yeteneklerini çok iyi analiz edebilirsin. Hedef veya hedefler belirleyebilir ve elde edebilecek konuma gelebilirsin.
Ancak mesela, yaşamak istediğin ülkede, edindiğin meslek, diplomalı işsizler ordusunun bir neferi olmana neden olabilir. O ideal mesleğini değil, başka bir işi yapmak zorunda kalabilirsin. Veya diplomanın üzerinde yazanı çok da umursamadan hayallerinin peşinde koşabilirsin. Bir şekilde kendini kısıtlamadan çokluğunu tanıman gerek. Sadece birkaç şey değilsin ve kısıtlı, dar bir alandan seçim yapmak zorunda da değilsin. Bu arada karşılaştığın sınavları başarıyla vermen elbette bir şekilde tatmin edici ve güven vericidir ama asla sana yetmeyecektir. Dediğim gibi, sen o kadar çoksun ki, senin seni anlaman ve senin sana doğru yaklaşman en önemli sınavındır.
Biliyorsun, senin bir doğal alanın var: ailen. Bir de çok önemsediğin arkadaşların var. Onlarla ilişkilerin bazen çelişik duygular yaratabilir ve arada kalabilirsin. Hatta, ikisinin yarattığı çelişkiyi görmezden gelebilir veya zekice yöntemlerle kendi tarzınla halledebilirsin. Burada önemli olan, ailenin ve arkadaş grubunun uyumu değildir zaten. Nesiller arası farklılıklar; olaylara ve durumlara farklı açılardan bakılmasını sağlar ve her farklı bakış mozaikteki bütünlük için gereklidir. Bu noktada bu nedenle, kendini olduğun gibi yansıtma becerisi kazanman önemlidir. Tercihlerin, aile bağların, arkadaş grubun, yapmak istemediklerin fakat yapman gerektiğini düşündüklerin…ve daha niceleri.
Yalnız kaldığında, odana çekildiğinde, görevlerini tamamladığında ne yapıyorsun? İlgilendiğin sadece oyun konsolu veya sanal dünya gezintisi veya dünyanın pek çok yerinden tanımadığın kişilerle oynadığın oyun mu?
Ciddi bir konu var, tercihlerin. Tercih yapmak sadece dış dünya ile ilgili değildir. Daha zoru senin kendine uygun, geleceğe yürümeni kolaylaştıran tercihler yapabilmendir. Bazıları görev bazıları eğlence kılığında girmelidir yaşamına. Ama asla sadece seyirci olmayı seçmeye kalkışma. O sanal dünya kapışmaları; kendini oyunda sanan seyir dünyasının insanlarıyla doludur. Koltuklarında oturarak sahneye bakarlar ve kendilerinin de o sahnede oynadığı yanılsaması içindedirler.
Merak; senin en güçlü ve yönlendirici silahındır. Seni öğrenmeye, denemeye teşvik eder. İnsanlık tarihi sürecindeki gelişmeler, tıptan, bilim ve teknolojiden günümüze ulaşan her şey merak duygusunun eseridir. Ancak unutma ki gençsin ve bazı zararlılar, enteresan, farklı bir çekicilikle donatılarak sana sunulacaktır. Denemenin bile senden eksilteceği tehlikeleri tanımak zordur. Uyanık ve bilgili olmalısın. Şüpheci ol, tıpkı bir bilim adamı gibi.
Bazen sormak, danışmak gereği duyabilirsin. Bu noktada, söylediklerini beğenmesen de, sana doğal olarak bağlı olan ailenin fikrini sorabilirsin. Veya arkadaşlarının. Öyle konular vardır ki sadece ailen ile paylaşırsın. Bazılarını ise arkadaşlarından başkasına anlatamazsın. Bazıları için uzman görüş arar ve uzak kişilerle iletişim kurarsın.
Bazı konularda sadece güven duyduğun kişilere yaklaşabilirsin. Ancak "güven" kavramını geliştirmek için fırsatın oldu mu? Sadece yakın arkadaş, sevgili veya bir yetişkin olması; ona güvenmen için yeterli mi? Risk taşımayan konu ve eylemler dışında "güvenmek" kolay ve hayal kırıklığı da baş edilebilir düzeydedir.
Ancak, en çok da gençlikte, sağlıklı bir güven algısı geliştirmek önem taşır ve zordur. Neden mi? Çünkü bazı tercih ve kararların risk taşıyacaktır. Tek kişilik kararlardır ve kaynak sensin. Tercih senindir. Karar verir ve yaparsın. Bu nedenle güven duygunun gelişmesi ve içinin dolu olması gerekir.
Evet, içi boş bir güven duygusu hiçbir işe yaramaz ve kişiyi felakete sürükleyebilir. Yaşamsal deneyimlerde içi dolu güven duygusunun eşliği çok değerlidir.
Yani sağduyu, tek kişilik kararlarında, kendine güveninden başka bir sermayen olmadığında, yanında olması gereken önemli değerdir. İyi ile kötüyü ayırmanı sağlamakla kalmaz, aradaki gri çizgileri de yorumlamana destek olur.
Bilmelisin ki, gözleri sadece kendi çıkarlarını gören insanlar; "doğru" ve "yanlış" arasında ayırım yapmakta pek başarılı olamazlar. Bunların sağduyusu gelişmemiştir.
Başkalarını arzu ve isteklerini gerçekleştirecek bir araç olarak gören insanlar da sağduyusu gelişmemiş kişilerdir. Yeterince bilgi sahibi olmadan, doğru ve yanlış arasında ayırım yapılamaz. Bu nedenle karşına çıkan farklı ve çekici konularda sağduyunu geliştirerek, bilgi edinmen ve kendine güvenmen önemlidir.
Uyuşturucu örneğin. Bir defa denemekten bir şey olmaz. Kim veya hangi durum teşvik ederse etsin, buna karar veren ve uygulayan tek kişidir ve kararın zararı da ona aittir. Sağduyu eksik ise, kişi bu tip konularla ilgili, doğru veya sağlıklı karar verebilir mi?
Sağduyu tamamsa, bu sana cesaret kazandırır. Yapmak istediklerini görebilirsin. İyi ile kötü; doğru ve yanlış arasında gelgitlerden etkilenmeden yola devam edebilirsin. Elbette bilgi sahibi olmanın önemini her zaman hatırla. Yeterince bilgi sahibi olmadan, ne sağduyu gelişebilir ne de iyi ve kötü arasında sağlıklı bir ayırım yapılabilir.