Ahmet KARAGÖZLÜ
Ülkede yaşanan ekonomik kriz, geçim derdini artırdı, borçlar ödenemez hale geldi. Vatandaşlar, deyim yerindeyse “gırtlağına kadar borca battı”.
Her ay maaşını aldığında ilk önce borcunu ödemeye koşan vatandaşlar, ne yazık ki hem borca hem de ev geçimine aldığı maaşla yetişemiyor.
Döviz kurunda yaşanan yükseliş hem hayat pahalılığını artırdı hem de herkesin borcunu ikiye katladı.
Pandemiyle birlikte başlayan ve halen devam eden ekonomik kriz, vatandaşın durumunu daha da beter yaptı. Geçimini bile sağlayamayacak durumunda olan birçok aile, resmen borç batağının içine düştü.
KKTC mahkemelerinin yıllık faaliyet raporlarına göre, “alacak verecek”, “banka/icar satış”, “karşılıksız çek”, “tahliye”, “tazminat”, “iş davaları” ile “bilişim suçları” konularında 2006 ile 2023’ü kapsayan 18 yılda toplam 282 bin 552 dava dosyalandı.
Bankaların verdiği kredileri, kredi kartlarını, borç senetlerini ödeyemeyen kişileri, ipotek takrirnâmelerini ve her türlü sözleşmeyi kapsayan “alacak-verecek” ile “banka/icar satış” konularında dosyalanan dava sayısı, halkın borç batağında olduğunu gösteriyor.
Kiracının veya işgalcinin evden çıkartılmasını anlatan “Tahliye” ile uğranılan zarar ziyan karşısında açılan “Tazminat” dava sayısı da ev veya dükkan kirasını ödeyemediği için mahkemelik olan yüzlerce kişinin olduğunu gösteriyor. Bu anlamda “Tahliye” konularıyla ilgili ise 18 yılda toplam 5 bin 468 dava, “Tazminat” konusuyla ilgili olarak da 10 bin 828 dava açıldı.
“Tahliye ve tazminat” konusunda 2022’de 984, 2023’te de 1090 dava dosyalandı.
Hukuk davaları
KKTC mahkemelerinin yıllık faaliyet raporlarında, hukuk davaları konuları arasında “banka/icar satışının” yanı sıra bankaların alacakları haricindeki durumu kapsayan “alacak verecek” konusundaki dava sayısı, oldukça yüksek.
Söz konusu davalar, bankaların verdiği kredileri, kredi kartlarını, borç senetlerini ödeyemeyen kişileri, ipotek takrirnâmelerini ve her türlü sözleşmeyi anlatıyor.
Hukuk davalarının diğer konuları arasında “Karşılıksız çek”, kiracının ve işgalcinin evden çıkartılmasını anlatan “Tahliye” ile bir kişinin uğradığı zarar ziyanı belirten “Tazminat” başlıkları da yer alıyor.
İşçi ile işveren arasındaki alacak-verecek meselelerini kapsayan “İş davaları” da mahkemelerin faaliyet raporlarında yer aldı.
Alacak verecek çok
“Alacak verecek” konusuyla ilgili son 18 yılda toplam 190 bin 455 dava dosyalandı.
2006’da 9 bin 364 olan alacak verecek davaları, 2007’de 7 bin 861’e düştü. Ancak 2008’de artış göstererek 9 bin 871’e, 2009’da 10 bin 415’e, 2010’da 11 bin 090’a, 2011’de 11 bin 674’e ve 2012’de 14 bin 498’e, 2013’te ise 14 bin 864’e yükseldi.
Rakam, 2014’te 13 bin 828, 2015’te 13 bin 415, 2016’da 13 bin 730 ve 2017’de 10 bin 370 oldu.
Ekonomik krizin en derin yaşandığı yıl olan 2018’de ise 12 bin 325 dava görüldü.
2019’da dava sayısında düşüş görüldü ve rakam 9 bin 876 oldu. Pandemi ve ekonomik krizin aynı anda yaşandığı 2020’deki dava sayısı 7 bin 428, 2021’deki dava sayısı 7 bin 411, 2022’de 6 bin 602 ve 2023’te de 5 bin 833 dava oldu.
Bu borçlar hiç bitmiyor
Bankalardan kredi alan birçok vatandaş ise zor günler geçiriyor.
Alınan kredileri, borçları, yapılan sözleşmeleri ödeyebilmek için birçok zorluğa göğüs germeye çalışan vatandaşlar, kimi zaman da bu borcun üstesinden gelemiyor.
Faizlerin yüksekliği, işsizlik, kazancın düşmesi ve ekonomik kriz gibi nedenlerden dolayı banka kredilerini, kredi kartlarını, yapılan sözleşmeler karşılığı gereken ödemeleri yapamayanlar, mahkemelik oluyor.
2006’dan 2023 yılına kadar “banka/icar satış” konusunda toplam 67 bin 116 dava dosyalandı.
Banka/icar satışlarıyla ilgili 2006’da 2 bin 732 dava dosyalanırken bu rakam 2007’de 3 bin 637’ye, 2008’de 5 bin 001’e, 2009’da 5 bin 387’ye ve 2010’da 5 bin 719’a yükseldi. Ancak 2011’de 4 bin 520’ye geriledi, 2012’de ise 4 bin 496, 2013’te 4 bin 879, 2014’te 3 bin 371, 2015’te 5 bin 176, 2016’da 5 bin 417 dava kayıtlara geçti. 2017’de rakam düştü 4 bin 529 oldu, 2018’de de 3 bin 239 oldu.
2019’da ise az da olsa yükseliş gösteren dava sayısı 3 bin 377’ye çıkarken, 2020’deki rakam 1.967, 2021’de 1.352, 2022’de 1.246 ve 2023’deki sayı da 1.071 oldu.
Karşılıksız çekler
Dosyalanan “Karşılıksız çek” davalarındaki yüksek rakam da özellikle iş insanlarının yaşadığı ekonomik sıkıntıları gözler önüne seriyor.
Son 18 yılda toplam 7 bin 951 karşılıksız çek davası dosyalandı.
2006’da 1.060 olan dava sayısı, 2007’de 771’e düştü. 2008’de yeniden yükselen dosyalanan dava sayısı 823 olurken, 2009’da rakam azalarak 516’ya, 2010’da 336’ya, 2011’de 288’e geriledi. Ancak bu düşüş çok kısa sürdü ve 2012’de yüzde 125’lik net artışla 648’e fırladı. 2013’te rakam 362, 2014’te 428, 2015’te ise yine yüksek oranda artarak 756 oldu. 2016’daki sayı 542, 2017’deki sayı 288’e, 2018’de 195 olarak kayıtlara geçti.
2019’da ise karşılıksız çek dava sayısı 215’e, 2020’de de 257’ye yükseldi, 2021’de bu sayı 251’e, 2022’de 150’ye ve 2023’te ise 65’e düştü.
Tahliye davaları
Kiracının veya işgalcinin evden çıkartılmasını anlatan “Tahliye” konularıyla ilgili ise 18 yılda toplam 5 bin 468 dava dosyalandı.
2006’da 310 olan rakam, 2007’de 338’e, 2008’de de 372’ye yükselirken, 2009’da 302’ye, 2010’da 194’e düştü. Ancak 2011’de yeniden yükselerek 258 oldu ve 2012’de yine azalarak 229 oldu. 2013’te 227’ye, 2014’te de 222’ye geriledi. Ancak 2015’te 238’e çıktı. 2016’da rakam 215’e, 2017’de de 198’e düştü.
Ancak rakamın 2018’de 288 olan “Tahliye” davası sayısı 2019’da iki katına çıktı ve 402 oldu. 2020’deki sayı 383, 2021’deki sayı 375, 2022’deki sayı 417 ve 2023’teki dava sayısı da 500 olarak kayda geçti.
Tazminat davaları
Uğranılan zarar ziyan karşısında “Tazminat” konusuyla ilgili olarak da 2006’dan 2023’e kadar toplam 10 bin 828 dava açıldı.
2006’da bu konuyla ilgili 832, 2007’de 630, 2008’de 598, 2009’da 638, 2010’da 642, 2011’de 799, 2012’de 594, 2013’te 460, 2014’te 476, 2015’te 687, 2016’da 587, 2017’de 625, 2018’de 533, 2019’da 545, 2020’de 535, 2021’de 490, 2022’de 567 ve 2023’te de 590 dava dosyalandı.
İş davaları da mahkemelik
Mahkemelerin 2018 yılı faaliyet raporunda, hukuk davalarının belirtildiği bölüme “İş davaları” kategorisi de eklendi.
İşçi ile işveren arasındaki maaş, alacak-verecek, sigorta yatırımı gibi meseleleri içeren konuda, 2018 yılında 75 dava görülürken, bu rakam 2019’da 158, 2020’de 178, 2021’de 146, 2022’de 74 ve 2023’te de 66 oldu.
Bilişim suçları
Bilgisayar, cep telefonu ve tablet gibi iletişim araçlarıyla internet üzerinden bireylere, kurum ya da kuruluşlara kasten zarar verme amacıyla yapılan saldırılar artık KKTC’de suç kapsamına alındı.
Bilişim Yasası’nın yürürlüğe girmesiyle bilişim sistemine veya bilişim verisine hukuka aykırı şekilde erişmek, müdahale etmek, verileri bozmak, silmek, değiştirmek, engellemek suç sayıldı; bilişim suçu işleyenler hapislik, para veya hem hapislik hem de para cezasına çarptırılabiliyor.
Hukuk davası olarak görülen bilişim suçları, 2020 yılından itibaren mahkemelerin faaliyet raporuna da girdi.
Buna göre, 2020’de 12, 2021’de 22, 2022’de 3 bilişim suçu dosyalanırken 2023’te hiç dava açılmadı.